Türk Eğitim Sistemi vs A Level: Hangi Yol Sana Daha Uygun?

Türkiye’de liseye giden bir öğrencisin ya da bir velisin. Bir yanda alışık olduğumuz Türkiye eğitim sistemi, diğer yanda her yerde adını duyduğun A Level. Hangisi daha iyi, hangisi sana uygun, kafan karışıyor, değil mi?

Türkiye’de liseyi bitirince YKS’ye giriyorsun, aldığın puan üniversiteyi belirliyor. A Level’de ise seçtiğin birkaç dersten not alıyorsun, bu notlar doğrudan üniversite başvurularında kullanılıyor. İki yol da üniversiteye götürüyor ama yolun şekli farklı.

Bu yazıda ikisini sade bir dille yan yana koyacağız. YKS nedir, A Level ne işe yarar, 2+2 lise modeli ne anlama geliyor, Türkiye’de kalmak isteyen ile yurt dışı hedefi olan öğrenci için ne değişiyor, hepsini göreceksin. Amaç, “Hangisi daha iyi?” demek değil, “Benim hedefime göre hangisi mantıklı?” sorusuna cevap bulman.

Türkiye’de lise eğitimi nasıl işliyor? (2025 güncel görünüm)

Türkiye’de lise şu an 4 yıl sürüyor. 9, 10, 11 ve 12. sınıf. Zorunlu eğitim de toplam 12 yıl olarak planlanmış durumda. Ancak gündemde bir de 2+2 lise modeli var. Bu modele göre ilk 2 yıl (9–10) zorunlu, son 2 yıl (11–12) isteğe bağlı olacak.

Bu sistemle ilgili haberlerde sık sık “lise 2 yıl mı oluyor?” başlıklarını görmüş olabilirsin. Mesela 2+2 modeliyle ilgili güncel haberlerde ilk 2 yılın temel diploma, son 2 yılın ise akademik ya da mesleki derinleşme olacağı anlatılıyor. Yani lise daha esnek bir yapıya doğru gidiyor.

Günlük hayata baktığında, Türkiye’de liseli bir öğrencinin haftalık ders programı oldukça kalabalık. Aynı gün sabah matematik, sonra tarih, ardından kimya, öğleden sonra din kültürü, beden eğitimi ve yabancı dil görebiliyorsun. Çok ders, çok konu, çok defter.

Bu kadar dersin arkasında ise tek büyük hedef var: YKS. Lise boyunca karne notları, performans ödevleri, okul içi sınavlar önemli ama üniversite kapısında asıl belirleyici TYT ve AYT puanı.

2+2 model: 9–10 temel, 11–12 alan seçimi ve üniversiteye hazırlık

2+2 modeli tam olarak hayata geçmese de taslak şöyle özetleniyor:

9 ve 10. sınıf: Herkes için zorunlu, temel lise eğitimi
Temel lise diploması: 10. sınıf sonunda verilecek
11 ve 12. sınıf: İsteğe bağlı, akademik ya da mesleki derinleşme

Üniversite hedefi olan bir öğrenci için bu tablo net: 11 ve 12. sınıfa devam etmesi gerekiyor. Çünkü YKS’de sorumlu olduğu konuların önemli kısmı bu yıllarda işleniyor. Akademik alanda kalmak istemeyen, meslek öğrenmek ya da çalışmaya başlamak isteyen biri ise 10. sınıf sonrası farklı seçeneğe yönelebiliyor.

Bu modelle:

Ders yükünü azaltmak
Öğrenciyi daha erken yönlendirmek
“Herkese aynı kalıp program” yerine daha esnek bir yapı kurmak

amaçlanıyor. Yine de YKS gerçeği değişmiyor, sadece o noktaya giden yol biraz esneyebilir.

Müfredat ve sınavlar: Çok ders, YKS ve test odaklı hazırlık

Türkiye lise müfredatı geniş ama nispeten yüzeysel. Aynı anda şu alanlardan birçok dersten sorumlusun:

Türkçe ve edebiyat
Matematik
Fizik, kimya, biyoloji
Tarih, coğrafya, felsefe grubu
Din kültürü
Yabancı dil
Seçmeli dersler

Okul içi yazılılar, performans notları, sözlüler derken karnendeki ortalama oluşuyor. Fakat üniversiteye girişte bu ortalama tek başına yeterli değil. Ana kriter YKS puanı.

YKS iki aşamalı:

TYT: Temel Yeterlilik Testi
AYT: Alan Yeterlilik Testleri

İkisi de ağırlıkla çoktan seçmeli. Hız, süre yönetimi ve test pratiği öne çıkıyor. Bu yüzden çoğu öğrenci okul dışında kurs ya da özel dersle destek alıyor. Örneğin, sınav odaklı çalışan birçok öğrenci, uluslararası veya yerel sınavlarda da destek almak için TestPrep özel ders ve sınav hazırlık kursları gibi platformlardan yardım alıyor.

A Level sistemi nedir ve hangi ülkelerde geçerli?

A Level (Advanced Level), İngiltere merkezli bir lise son sınıf ve üniversiteye giriş sistemidir. Genelde 16–19 yaş arası, 2 yıllık bir program. İlk yıla bazen AS Level, ikinci yıla tam A Level yılı deniyor ama pratikte ikisi bir bütün gibi görülüyor.

Öğrenciler genelde 3 ya da 4 ders seçiyor. Bu derslere 2 yıl boyunca yoğun şekilde çalışıyorlar. Yıl sonunda her ders için ayrı sınavlara giriyorlar ve A* ile E arasında bir harf notu alıyorlar. Mesela “Matematik A*, Fizik A, Kimya B” gibi.

A Level, İngiltere’deki üniversiteler tarafından ana giriş sistemi olarak kabul ediliyor. Ayrıca Avrupa’da, Kanada’da, birçok ülkede ve Türkiye’deki bazı vakıf üniversitelerinde de tanınıyor. A Level’in hangi ülkelerde ve nasıl tanındığını merak ediyorsan, genel yapıyı anlatan TC-UK eğitim sistemi karşılaştırması yazıları sana daha geniş çerçeve sağlayabilir.

Türkiye’de de bazı özel ve uluslararası liseler A Level veriyor. Ayrıca bağımsız kurslar üzerinden sınava giren öğrenciler de var.

Ders seçimi: 3–4 derste derinleşme ve hedefe göre program kurma

A Level’in en dikkat çeken farkı, az sayıda derste derinleşme fikri. Öğrenci genelde 3 bazen 4 ders seçiyor ve bütün zamanını bunlara veriyor.

Örnek kombinasyonlar:

Tıp hedefi: Biyoloji, Kimya, Matematik
Mühendislik hedefi: Matematik, Fizik, ek olarak Kimya ya da Bilgisayar
Hukuk hedefi: İngilizce Edebiyat, Tarih, Politik Bilimler
Ekonomi hedefi: Matematik, Ekonomi, İşletme

Bu yapı, öğrencinin üniversitede okuyacağı alanla erken yaşta bağ kurmasına yardım ediyor. 11–12. sınıfı, üniversitenin küçük bir provası gibi düşünebilirsin.

Ama işin bir de risk tarafı var. Yanlış ders seçimi, ileride bölüm seçerken seni kısıtlayabiliyor. Örneğin mühendislik için fizik almayan biri, birçok bölüme başvuramaz. Bu yüzden A Level sistemini anlatan kaynaklar, ders seçimine dikkat çekiyor.

Türkiye müfredatı ile karşılaştırdığında tablo net:

Türkiye: Çok ders, genel kültür geniş ama derinlik sınırlı
A Level: Az ders, genel kültür daralıyor ama seçilen derslerde derinlik artıyor

Sınav yapısı: Yazılı, analitik ve proje ağırlıklı değerlendirme

A Level sınavları büyük ölçüde klasik ve açık uçlu. Uzun çözüm, yorum, paragraf yazma, grafik yorumlama, deney analizi gibi bölümler var.

Sorular “işaretle” değil, “yaz ve açıkla” şeklinde
Bazı derslerde laboratuvar çalışmaları ya da proje ödevleri notun bir kısmını oluşturuyor
Notlar A*, A, B, C, D, E olarak veriliyor, E’nin altı genelde başarısız sayılıyor

Bu notlar üniversite başvurusunda doğrudan kullanılıyor. Örneğin bir İngiliz üniversitesi sana “Teklifimiz: A*AA” diyebiliyor. Yani 3 dersin not hedefini net şekilde koyuyor.

Türk test sistemine alışkın biri için, A Level’in yazılı ve yorum ağırlıklı yapısı ilk başta zorlayıcı gelebiliyor. Ama analitik düşünme ve yazılı ifade gücünü ciddi biçimde geliştiriyor. Bu sistemin sınav tarzına dair İngiliz okullarının bloglarında ve A Level önemine dair bilgiler içeren yazılarda da benzer vurgular var.

Türkiye’nin lise sistemi ile A Level arasındaki temel farklar

İki sistemi karşılaştırırken 5 ana başlık öne çıkıyor: müfredat yapısı, esneklik, sınav baskısı, değerlendirme şekli ve üniversiteye geçiş. Şimdi bu başlıkları tek tek açalım.

Müfredat: Geniş ve yüzeysel bilgi mi, dar ama derin öğrenme mi?

Türkiye’de:

Bir günde 6–7 farklı derse girebiliyorsun
Her dersten ayrı defter, ayrı konu, ayrı yazılı
Genel kültürün genişliyor, pek çok alandan haberdar oluyorsun

A Level’de:

Gününün çoğu 3–4 derse ayrılıyor
Aynı dersi haftada çok daha fazla saat işliyorsun
Konuların ayrıntısına iniliyor, daha fazla deney, daha çok okuma yapılıyor

Kısaca:

Türkiye artısı: Geniş bakış açısı, farklı alanlarla tanışma fırsatı
Türkiye eksisi: Bazı konulara yüzeysel kalma, yoğun ders yükü
A Level artısı: Seçtiğin alanda güçlü temeller, üniversiteye geçişte net odak
A Level eksisi: Genel kültür alanın daralabilir, yanlış alan seçimi riski artar

Bu fark, iki sistem arasındaki “genişlik vs derinlik” dengesini güzel özetliyor.

Esneklik: Derslerini ne kadar kendin seçebiliyorsun?

Türkiye’de alan seçimi var, ama müfredatın çoğu sabit. Sayısal, sözel, eşit ağırlık gibi ayrımlar yapsan bile, zorunlu ders havuzu geniş kalıyor. Gerçek anlamda “ben bu dersi hiç almayayım” deme şansın az.

A Level’de ise başlangıçtan itibaren esneklik çok daha yüksek:

3–4 dersi kendin seçiyorsun
Seçtiğin dersler, başvuracağın üniversite bölümüne göre planlanıyor
Yanlış seçim durumunda 1 yıl sonra ders bırakıp yenisini alma imkanı var ama bu da zaman ve para kaybı

Bu esneklik bir yandan fırsat, bir yandan sorumluluk. 16 yaşında “gelecekte ne okuyacağım?” sorusuna görece net cevap vermen gerekiyor. Bu yüzden birçok aile, karar verirken rehberlik ve danışmanlık desteği alıyor.

Sınav baskısı ve değerlendirme: Tek büyük sınav mı, süreç odaklı not mu?

Türkiye’de baskı büyük ölçüde YKS üzerinde toplanıyor. Lise boyunca:

Herkes “net” hesabı yapıyor
Deneme sınavı sayıları konuşuluyor
Hız, süre, optik form, “son haftaya kadar test çözmek” gibi kavramlar hayatın parçası oluyor

Okul notları önemli ama çoğu öğrenci için “asıl maç” YKS günü. Bu durumu ele alan yazılarda Türkiye’nin sınav merkezli yapısı özellikle vurgulanıyor.

A Level’de ise baskı 2 yıla yayılıyor:

Her ders için ayrı ayrı sınavlar var
Bazı derslerde yıl içi ödev ve proje puanları da sayılıyor
Tek bir “büyük sınav” günü yok, her dersin kendi final dönemi var

Bu da başka bir baskı türü yaratıyor. Devamlı yazılı, devamlı okuma, devamlı ödev. Ama artı tarafı şu: Düşük gelen bir not, sadece o dersi etkiliyor. Diğer derslerin notu sağlam kalabiliyor.

Üniversiteye geçiş: YKS puanı mı, A Level notları mı?

Türkiye’de:

Üniversiteye giriş YKS puanı ile oluyor
Lise diploması tek başına yeterli değil
Bazı özel üniversitelerde farklı burs ve yetenek sınavları olsa da ana sistem değişmiyor

A Level’de:

Üniversite, senden doğrudan “A Level notu” istiyor
Örneğin “Law bölümüne giriş için: AAA” gibi şart koyuyor
İngiltere’de ekstra ulusal bir sınav yok, A Level zaten o rolü oynuyor

Türkiye’de bazı vakıf üniversiteleri, özellikle İngilizce programlar, A Level notlarını kabul edip doğrudan alım yapabiliyor. Yani A Level, yurt dışı hedefi kadar, Türkiye’de belli üniversitelere girişte de avantaj sağlayabiliyor.

Hangi öğrenci için hangi sistem daha uygun?

Burada net bir “kazanan” yok. Asıl soru şu: Senin hedefin ne ve nasıl bir öğrenci profiline sahipsin?

Kendine sorman gereken temel sorular:

Üniversiteyi Türkiye’de mi, yurt dışında mı okumak istiyorum?
Çok dersli, genel kültür odaklı yapı mı bana daha iyi gelir, yoksa az derste derinleşmeyi mi severim?
Test çözmeyi mi, yazılı anlatımı mı daha rahat buluyorum?

Türkiye’de üniversite hedefi olan öğrenci için artılar ve eksiler

Türkiye’de kalmak, devlet ya da vakıf üniversitesi hedeflemek istiyorsan, Türkiye lise sistemi ve YKS odaklı hazırlık seni doğrudan bu hedefe götürüyor.

Artılar:

Sistem YKS’ye göre ayarlı, okul ve kurslar bu sınava göre çalışıyor
Rehberlik birimleri, deneme sınavları, kaynak kitaplar hep bu yola uygun
Burslu kazanma, devlet üniversitesine girme gibi hedefler için net bir rota var

Eksiler:

Yüksek sınav baskısı
Çok dersli yapı, mental yorgunluk
Sürecin zamanla ezbere ve teste kayma riski

A Level okuyan ama Türkiye’de üniversiteye girmek isteyen bir öğrenci ise ayrıca YKS’ye hazırlanmak zorunda kalıyor. Yani hem A Level, hem YKS bir arada, oldukça yorucu bir paket haline gelebiliyor.

Yurt dışı (özellikle İngiltere) üniversite hedefi olan öğrenci için artılar ve eksiler

İngiltere, Avrupa ya da başka ülkelerde lisans okumak istiyorsan A Level önemli bir araç. Çünkü:

İngiliz üniversiteleri A Level’i çok iyi tanıyor
Ders içerikleri, o ülkelerdeki beklentilere uyumlu
Başvurularda A Level sonuçları doğrudan kullanılıyor

Bu farkı, yurt dışı okulları tanıtan rehberlerde ve İngiltere eğitim sistemi ve Türkiye’yle farkları gibi yazılarda da görebilirsin.

Artılar:

Yurt dışı başvurularında güçlü ve saygın bir diploma
Az sayıda derste derin hazırlık
İngilizce akademik dil gelişimi

Eksiler:

Türkiye’deki akranlarından farklı bir müfredat izleyeceksin
“Vazgeçtim Türkiye’de okuyacağım” dersen YKS’ye ayrıca hazırlanman gerekecek
Program genelde maliyetli ve tamamen İngilizce olduğu için ciddi dil seviyesi istiyor

Akademik tarz ve kişilik: Hangi tür öğrenci A Level’de, hangisi Türkiye sisteminde rahat eder?

Kendine dürüstçe bakman burada çok önemli.

A Level’de daha rahat edecek öğrenci profili:

Belirli birkaç alana odaklanmayı seviyor
Yazılı anlatım ve tartışma derslerinde iyi
Uzun metin okumaktan çok sıkılmıyor
Kendi çalışma planını kurabiliyor

Türkiye sistemi içinde daha rahat edecek öğrenci profili:

Genel kültürü geniş olsun istiyor
Test çözmeyi seviyor, hız ve strateji kurabiliyor
Türkiye’de kalma ihtimali yüksek
Net hedefi henüz tam belli değil, farklı dersleri deneyerek karar vermek istiyor

Kendine şu soruları sorabilirsin: “Bir konuyu uzun uzun araştırmak hoşuma gidiyor mu, yoksa hızlı soru çözüp net artırmak bana daha çekici mi geliyor?” Cevabın, seni hangi sisteme yakınlaştırdığını gösterecektir.

Türkiye’de A Level okumak ve her iki sistemi birlikte düşünmek

Türkiye’de A Level sunan özel ve uluslararası liseler var. Ayrıca bazı öğrenciler bağımsız aday olarak sınava girip, dışarıdan A Level dersleri alıyor. Bu noktada profesyonel destek almak isteyenler için, İstanbul merkezli İstanbul’da A Level kursları gibi programlar da seçenekler arasında.

Bazı öğrenciler şu stratejiyi deniyor:

9–10. sınıfı Türkiye müfredatıyla okuyup temelini güçlendirmek
11–12. sınıfta A Level programına geçmek
Aynı anda hem A Level, hem YKS’ye bir miktar çalışmak

Bu “hibrit” yol herkes için uygun değil, ama yurt dışı ihtimalini açık tutmak isteyen bazı aileler böyle bir plan yapıyor. Yine de iki ağır sistemi bir arada götürmek ciddi planlama istiyor.

Türkiye’de A Level programına geçiş yolları ve dikkat edilmesi gerekenler

Türkiye’de A Level veren okullara geçişte genelde:

Okulun kendi seviye tespit sınavı
İngilizce yeterlilik
Bazı durumlarda mülakat

gibi adımlar var.

Aile ve öğrenci için dikkat edilmesi gereken başlıklar:

Programın toplam maliyeti
Öğrencinin İngilizce seviyesi ve bunu ne kadar sürede yükseltebileceği
Yurt dışı hedefinin ne kadar net olduğu
A Level süresinin (genelde 2 yıl) mevcut lise planıyla nasıl çakıştığı

Kısa bir kontrol listesi:

Hedef ülke ve bölüm belli mi?
Öğrenci İngilizce kaynakla çalışmaya hazır mı?
Aile, ek ders ve sınav ücretlerini karşılayabilecek mi?
Gerekirse Türkiye’ye dönüş planı (YKS) B planı olarak yerinde mi?

Bu sorulara net cevap vermeden A Level’e atlamak, ileride pişmanlık doğurabilir.

YKS mi, A Level mi, ikisi birden mi? Stratejik karar nasıl verilir?

Karar verirken 4 ana noktaya bakmak işini kolaylaştırır:

Üniversite hedefi: Hangi ülkede, hangi dilde, hangi bölümde okuyacağım?
Dil seviyesi: İngilizce akademik metin okumak ve yazmak benim için ne kadar gerçekçi?
Maddi imkanlar: Sadece okul değil, sınav, danışmanlık, materyal masrafları ne kadar?
Öğrenme tarzı: Test mi, yazılı sınav mı, hangisinde daha güçlüyüm?

YKS + A Level’i aynı anda götürmek kağıt üzerinde cazip görünebilir, ama pratikte çok yorucu. Her öğrenci için uygun değil. Bu yüzden mümkünse 8. veya 9. sınıf civarında kabaca bir yön çizip, ona göre sistem seçmek daha sağlıklı.

Uluslararası sınavlara bakanlar için de, A Level’in yanı sıra IGCSE veya farklı giriş sınavları da gündeme gelebiliyor. Örneğin bazı öğrenciler 9–10. sınıfta IGCSE hazırlık kursu – TestPrep ya da lise girişinde İstanbul SSAT kursları ile yurt dışı lise seçeneklerine hazırlanıyor. Yani seçenek çok, ama hepsi için net plan ve zaman yönetimi şart.

Sonuç: “En iyi sistem” değil, “bana en uygun sistem” var

Türkiye lise sistemi ile A Level’i yan yana koyduğunda tablo netleşiyor. Bir tarafta çok dersli, genel kültür odaklı, YKS’ye dayalı bir yapı var. Diğer tarafta az sayıda derste derinleşen, notlara dayalı ve doğrudan üniversite başvurusuna bağlanan A Level sistemi duruyor.

Hiçbir sistem tek başına “en iyi” değil. En uygun sistem, öğrencinin hedefi, dil seviyesi, bütçesi ve karakteriyle belirleniyor. Önemli olan panik yapmak değil, sakin bir şekilde bilgi toplamak ve gerçekçi bir yol haritası çizmek.

Kendi durumunu, güçlü ve zayıf yanlarını dürüstçe değerlendir. Mümkünse okul rehberlik servisi ya da deneyimli bir eğitim danışmanı ile konuş. Doğru soru şu: “Ben nasıl bir öğrenciyim ve hangi yol beni hedefime daha sağlıklı götürür?” Bu soruya net bir cevap bulduğunda, yol seçimi çok daha kolay olacak.

A Level